Analiza pyłkowa miodu
Co to jest palinologia?
Palinologia jest działem botaniki zajmującym się badaniami spor, w tym ziaren pyłku, które, dzięki różnicom w swojej budowie, umożliwiają określanie rodzin, rodzajów, a nawet gatunków roślin z których pochodzą.
Melisopalinologia to specjalność w obrębie palinologii, która zajmuje się oceną pszczelich pożytków nektarowych i pyłkowych oraz identyfikacją roślin pokarmowych dzikich owadów pszczołowatych. Głównym zadaniem analizy pyłkowej miodu jest jego klasyfikacja do odmiany i identyfikacja miodu importowanego. Miód pochodzący z importu nierzadko jest sprzedawany jako miód polski lub mieszany z krajowym miodem, o czym konsumenci nie zawsze są informowani, a czasem, wręcz celowo, są wprowadzani w błąd. Analiza pyłkowa miodu, poprzez identyfikację ziaren skrobi w obrazie mikroskopowym, umożliwia także wykrywanie zafałszowań miodu syropami skrobiowymi.
Skąd obecność pyłku w miodzie?
Wyróżniamy kilka przyczyn obecności pyłku w miodach. Pierwszy, główny, związany jest z budową kwiatów, z których pszczoły zbierają nektar. Gdy pylniki znajdują się dostatecznie blisko nektarników, sypki pyłek łatwo dostaje się do nektaru. Sprzyjają temu również podmuchy wiatru i odwiedzanie kwiatów przez owady, które strącają pyłek do nektaru. Nektar zaprószony pyłkiem pobierany jest przez robotnice pszczoły miodnej do wola i przenoszony do ula.
Innym powodem obecności pyłku w miodzie jest wirowanie przez pszczelarzy plastrów z miodem, w których znajdują się także komórki z pierzgą. Ma to miejsce w tradycyjnej gospodarce pasiecznej, kiedy pszczelarze, w czasie intensywnego rozwoju rodzin pszczelich, w celu zniwelowania nastroju rojowego, poddają ramki z wtopioną węzą. W momencie gdy rodzina pszczela jest tak silna, że plastry wypełniają cały korpus ula, aby dodać węzę, należy usunąć część plastrów z gniazda i przenieść je do miodni. Wykorzystuje się wówczas plastry z tzw. czerwiem zasklepionym, w pobliżu którego zwykle znajdują się komórki z pierzgą. Po kilku dniach z tych plastrów wygryzają się młode pszczoły, a puste komórki, oraz te nie do końca uzupełnione pierzgą, są wypełniane nektarem. Na początku nektar, a później miód, ze względu na zawartość wody, powoduje rozmiękanie pierzgi, która w czasie odwirowywania miodu, w części lub w całości, wydostaje się na zewnątrz powodując wtórne doprószenie miodu pyłkiem. Pyłek w miodzie, pochodzący z pierzgi, w pewnym sensie „fałszuje” rezultat analizy pyłkowej i utrudnia poprawną interpretację wyniku badania.
Pewna ilość pyłku roślin wiatropylnych dostaje się do miodu wraz ze spadzią, do której pyłek łatwo się przykleja. Spadź występujące, czasem obficie, na liściach niektórych drzew takich, jak: lipa, klon, dąb; a z iglastych: świerk, jodła, modrzew. Pyłek roślin wiatropylnych, oraz tych, które nie dostarczają nektaru, nie jest uwzględniany w analizie pyłkowej
Klasyfikacja miodu pozyskiwanego w kraju
Obowiązujące Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz. U. Nr 181, poz. 1773 z późn. zm.) nie precyzuje wymagań dla procentowej zawartości pyłku. Dlatego zapisy w tym dokumencie uniemożliwiają poprawną klasyfikację miodu do odmiany. W związku z tym, przy braku innych źródeł, do interpretacji wyników analizy pyłkowej miodu wykorzystywana jest Polska Norma „Miód pszczeli” (PN-88/A-77626).
Wyniki analizy ocenia się w oparciu o wymagania dla minimalnego procentowego udziału pyłku przewodniego.
Wymagania dla pięciu głównych odmian miodu nektarowego, pozyskiwanych w Polsce:
| Odmiana miodu | Minimalny procentowy udział pyłku przewodniego wg PN-88/A-77626 |
|---|---|
| rzepakowy - Brassica napus | |
| akacjowy - Robinia pseudacacia | |
| lipowy - Tilia sp. | |
| gryczany - Fagopyrum esculentum | |
| wrzosowy - Calluna vulgaris | |
| wielokwiatowy |
Tak więc, za miód odmianowy można uznać taki, w którym procent pyłku przewodniego jest równy lub przekracza minimum określone w Polskiej Normie dla danej odmiany. Poza odmianami wymienionymi w normie pozyskiwane są również inne. W ostatnich latach, przy zmieniających się warunkach pożytkowych, coraz częściej pozyskuje się nowe odmiany, niektóre na dość dużą skalę (np. miód faceliowy i nawłociowy). W regionach z tradycjami upraw maliny czy fasoli uzyskuje się lokalnie miód odmianowy z tych roślin, a w niektórych rejonach także miód kruszynowy, bławatkowy, z koniczyny białej itd. Dla tych odmian nie ma sprecyzowanych wymagań jakościowych, w tym dotyczących minimalnych zawartości procentowych dla pyłku przewodniego, na podstawie którego potwierdza się odmianowość miodu. W takich przypadkach, podczas interpretacji wyników analizy pyłkowej, wykorzystuje się dostępne dane literaturowe.
Identyfikacja miodu importowanego
Każdy miód zawiera swoiste świadectwo botanicznego i geograficznego pochodzenia w postaci zawieszonych w nim setek tysięcy ziaren pyłku roślin, z nektaru których powstał. Rozpoznawanie miodu pochodzącego z innych stref klimatycznych opiera się na stwierdzeniu w obrazie mikroskopowym ziaren pyłku roślin, które w naszym klimacie nie są spotykane lub występują, ale w nietypowym dla Polski udziale procentowym.
Dlaczego warto zlecić wykonanie analizy pyłkowej miodu?
Analiza pyłkowa jest, jak dotąd, jedynym i powszechnie akceptowanym badaniem potwierdzającym botaniczne i geograficzne pochodzenie miodu. Głównym jej celem jest klasyfikacja miodu do odmiany, dlatego też, w ostatnich latach, to badanie stało się jednym z najważniejszych wśród stosowanych w ocenie jakości handlowej miodu. Z jednej strony producenci potrzebują potwierdzenia odmianowości miodu, aby uzyskać wyższą cenę za sprzedawany produkt. Również dla konsumentów badanie to ma coraz większe znaczenie. Płacąc wyższe ceny za miód odmianowy dokonują oni świadomego wyboru, gdyż taki miód posiada nie tylko specyficzne walory organoleptyczne, ale także ma swoiste właściwości, np. prozdrowotne. W związku z powyższym sama deklaracja pszczelarza dotycząca odmiany już im nie wystarcza i coraz częściej weryfikują uzyskane informacje zlecając badania miodu.
Jeśli pszczelarz pozyskał miód z własnej pasieki, zgodnie z zasadami dobrej praktyki pszczelarskiej, może być pewien, że jest to produkt wysokiej jakości, spełniający wymagania określone dla parametrów fizykochemicznych w Rozporządzeniu MRiRW z 03.10.2003 (Dz. U. Nr 181, poz. 1773 z późn. zm.). Nie ma on jednak nigdy pewności odnośnie źródła pożytku, z którego pszczoły korzystały. Wielu pszczelarzy sprzedaje miód określając botaniczne pochodzenie miodu według własnego uznania, na podstawie domniemanego źródła pożytku oraz oceny organoleptycznej, która niestety jest subiektywna i bywa błędna. Zdarza się dość często, że mimo wyczuwalnych, charakterystycznych dla danej odmiany cech organoleptycznych, takich jak smak czy zapach, miodu nie można uznać za odmianowy, gdyż minimalny udział pyłku przewodniego, dla tej odmiany, jest za niski. W takich przypadkach konsument nie uzyska rzetelnej informacji, a wręcz zostanie wprowadzony w błąd, gdyż zamiast miodu odmianowego, za który zapłacił wyższą cenę, kupił miód wielokwiatowy z udziałem nektaru np. lipy czy gryki. Niezadowolony z dokonanego zakupu może dochodzić swoich praw w instytucjach do tego celu powołanych. Jednostki kontrolujące, m.in. WIJHARS i UOKiK, prowadzą też własne kontrole i w przypadku wykrycia niezgodności deklaracji na etykiecie z zawartością słoika, nakładają na sprzedających miód mandaty. Konsekwencje błędnej, w niektórych przypadkach nawet nie do końca świadomej decyzji, podczas naklejania etykiety na słoik miodu, mogą być dla pszczelarza nieprzyjemne i dość kosztowne.
Aby tego uniknąć warto wcześniej zlecić wykonanie analizy pyłkowej, której wyniki pozwolą na poprawne zakwalifikowanie pozyskanego miodu do odmiany.
Wykonanie analizy pyłkowej miodu poniekąd także wymuszają przepisy wprowadzone w 2020 r., które uzależniają uzyskanie dofinansowania z Programu Wsparcia Pszczelarstwa od zarejestrowania przez pasiekę tzw. sprzedaży bezpośredniej, co oznacza w praktyce m.in. urzędowe kontrole jakości miodu pozyskiwanego w tej pasiece.
Analiza pyłkowa jest także skutecznym narzędziem, wykorzystywanym w identyfikacji miodów importowanych, często z odległych krajów, w których, ze względu na brak lub mniej restrykcyjne przepisy, pozyskuje się miód gorszej jakości, nie spełniający europejskich wymagań. Z tego względu sprawdzenie pochodzenia miodu, metodą analizy pyłkowej, ma szczególne znaczenie, zarówno dla konsumentów, jak i firm zajmujących się obrotem miodem.
Tym z Państwa, którzy chcieliby sprawdzić, czy zakupiony miód pochodzi z polskiej pasieki, polecamy wykonanie analizy pyłkowej w naszym Laboratorium!
Do wykonania analizy pyłkowej wystarczy około 100 g miodu. Do próbki należy dołączyć wypełnione i podpisane Zlecenie badania i przesłać na adres Laboratorium.